Żyjemy w okresie dynamicznych zmian społecznych a także w czasie znacznego wzrostu tolerancji i akceptacji dla indywidualności i różnych ludzkich zachowań. Pomimo tego powszechnie negatywna opinia o osobach, które chorują psychicznie jest nadal prawie niezmienna. Zrozumienie i poznanie choroby psychicznej wciąż wywołuje duży lęk wśród społeczeństwa. Osoby, które mają rzeczywisty kontakt z chorującymi psychicznie, czyli najbliższa rodzina, personel medyczny czy opiekunowie dostrzegają potrzebę zmiany krzywdzących poglądów na temat choroby i ludzi chorujących. Usilne starania na rzecz poprawy sytuacji osób chorujących psychicznie wzbudzają nadzieję, iż odniosą wyraźny skutek. Ze względu na częste występowanie chorób i zaburzeń psychicznych osoba pracująca z takimi ludźmi powinna posiadać umiejętność rozpoznawania objawów choroby, zagrożenia a także właściwego pokierowania chorym.
W chorobach psychicznych zostają naruszone następujące obszary funkcjonowania człowieka:
Świadomość
Umożliwia orientację w otoczeniu i rozpoznawanie procesów psychicznych. Stan świadomości można ocenić poprzez zadawanie pytań o orientację w terenie lub czasie a także o kwestie dotyczące własnej osoby. Zaburzenia świadomości dzielimy na jakościowe i ilościowe. Zawierają one jednak pewne cechy wspólne takie jak:
- dezorientację,
- częściowe spostrzeganie otoczenia oraz trudności w skupieniu uwagi,
- utrudnienie myślenia (splątanie),
- zaburzenia pamięci.
Zaburzenia świadomości
Zaburzenia świadomości ilościowe polegają na tym, iż stopniowo nasilają się wymienione wyżej zaburzenia. Stany te zaczynają się od przymglenia świadomości, czyli zachowany jest kontakt słowny, odpowiedzi na proste pytania, orientacja w czasie jest niepełna oraz lekkie rozkojarzenie myślenia aż do śpiączki. Jakościowe zmiany świadomości to zespoły różnorodnych objawów. Najczęstszym zespołem jest zespół majaczeniowy czyli delirium. Może on występować na skutek działania środków toksycznych np. alkoholu lub bakteryjnych, które powodują wysoką temperaturę. Charakterystyczne objawy to:
- dezorientacja w czasie,
- omamy,
- zaburzenie toku myślenia, rozkojarzenie,
- zaburzenie treści myślenia, urojenia,
- zmienność nastoju, która jest uwarunkowana treścią omamów,
- niepokój ruchowy i możliwość agresywnych zachowań,
- częściowa niepamięć.
Spostrzeganie
Jest to odbieranie i przetwarzanie bodźców wzrokowych, słuchowych, zapachowych bądź czuciowych. Zaburzenia spostrzegania dzielimy na:
- złudzenia – czyli fałszywe spostrzeżenia i błędna interpretacja tego co widzimy bądź słyszymy. Zazwyczaj pojawiają się pod wpływem silnych emocji np. lęku.
- omamy – czyli spostrzeganie zjawisk, przedmiotów, bądź osób, które nie istnieją. Omamy mogą pochodzić z każdego ze zmysłów, czyli można słyszeć głosy bez źródła dźwięku, widzieć nieistniejące postaci, czuć np. drobne owady pełzające po powierzchni skóry lub czuć charakterystyczny smak w ustach bądź też odczuwać zapach, którego nie ma.
Pamięć
To proces podczas którego przeżycia, doznania, spostrzeżenia, informacje są zapamiętywane i utrwalane na pewien czas i przypominane zgodnie z naszą wolą. Zaburzenia pamięci mogą być:
- ilościowe – od osłabienia pamięci po całkowitą niepamięć fragmentu wspomnień,
- jakościowe – czyli zniekształcenie wydarzeń pod wpływem emocji tzw. złudzenia, pamięciowe, omamy pamięciowe, które występują wtedy gdy chory wierzy w nieistniejące wydarzenia, oraz konfabulacje czyli nierealne wymysły.
Myślenie
Jest procesem, który polega na odzwierciedleniu stosunków pomiędzy elementami otaczającego nas otoczenia. Zaburzenia myślenia dzielimy na:
- zaburzenie toku myślenia, czyli np. spowolnienie myślenia, zahamowanie myślenia, przyspieszenie bądź rozkojarzenie myślenia,
- zaburzenia treści myślenia, czyli myśli nad wartościowe, które są niezgodne z rzeczywistością, myśli natrętne, czyli uporczywe myśli nawracające niezgodne z przekonaniem pacjenta, oraz urojenia, czyli sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością, w które pacjent wierzy i wypowiada je.
Wspieranie seniora w jego życiowych zmaganiach powinno być dla opiekuna nie tylko pracą ale i jego powołaniem. Osoba starsza przejawiająca problemy psychiczne, wymaga szczególnej troski i specjalnego traktowania. Opieka nad seniorem chorym psychicznie powinna prowadzić do osiągnięcia przez niego samodzielności, niezależności oraz zadowalającego współdziałania z otoczeniem. Osoby chore odbierają świat zewnętrzny jako nieciekawy czy też nieprzyjazny a nawet wrogi. Rzeczywistość, która otacza seniora staje się bardziej sprzyjająca, jeżeli będzie taka osoba do której chory może się zwrócić, której ufa, która zna jego problemy i kłopoty ale też i jego zalety, upodobania i potrafi rozpoznać prawidłowo pogorszenie stanu zdrowia. W życiu codziennym opiekun spełnia również rolę łącznika między różnymi instytucjami, placówkami medycznymi a bardzo często nawet między najbliższą rodziną a chorym. Praca z rodziną osoby starszej chorującej psychicznie skupia się głównie na podtrzymywaniu motywacji otoczenia rodzinnego do udzielania choremu wsparcia. Bardzo ważne jest wspomaganie rodziny w zakresie podejmowanych działań, gdyż często zdarza się, że jej członkowie nie wiedzą jak skutecznie postępować i są bezradni wobec instytucji, które mają świadczyć pomoc. Często jest tak, iż opiekun jest jedyną osobą interesującą się losem seniora, a dla lekarza prowadzącego czy też psychologa gwarancją właściwego funkcjonowania chorego poza szpitalem.
Postawa opiekuna
Opiekun powinien być prawdziwym przyjacielem seniora, który choruje psychicznie. Jego praca powinna być skierowana przede wszystkim na ciągłe wspieranie podopiecznego w jego zmaganiach z trudnościami życia codziennego. Opiekunowie osób starszych powinni poznać chorobę pacjenta, jej objawy i zachowania w stanie ostrym, jego sytuację materialno-socjalną. W ramach obowiązujących przepisów powinni zadbać o godne warunki socjalno-bytowe i jeżeli będzie taka potrzeba interweniować w sprawie seniorów w służbach pomocy społecznej. Poza tym opiekunowie seniorów chorujących psychicznie powinni być w stałym kontakcie z placówkami medycznymi, z lekarzem prowadzącym seniora. Większość przypadków pogorszenia stanu psychicznego podopiecznego wynika z przerwania psychoterapii lub z zaprzestania systematycznego przyjmowania leków, dlatego ważną kwestią jest znajomość przebiegu leczenia. Opiekun powinien wiedzieć jakie leki i w jakich dawkach przyjmuje jego podopieczny a w razie pogorszenia stanu psychicznego powiadomić odpowiedzialny za pacjenta personel medyczny.
Małgorzata Śluga
