Opieka nad osobą starszą cierpiącą na demencję
Otępienie inaczej zwane demencją to zespół spowodowany chorobą mózgu, zazwyczaj ma on charakter przewlekły lub postępujący. Zaburzone w nim są takie funkcje poznawcze jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, funkcje językowe, zdolność do porównania, oceniania i dokonywania wyborów. Nie jest zaburzona świadomość. Wymienione objawy otępienia powodują pogorszenie dotychczasowego poziomu funkcjonowania osoby starszej w życiu codziennym, społecznym i zawodowym. Otępienie samo w sobie nie jest chorobą, ale zespołem objawów, które mogą być wywołane różnymi chorobami. Aby rozpoznać zespół otępienny należy przeprowadzić szczegółowy wywiad z osobą starszą i opiekunem, badanie przedmiotowe i testy psychologiczne.
Duże znaczenie ma współpraca wielu specjalistów: lekarza pierwszego kontaktu, neurologa, psychiatry i psychologa. W pierwszej kolejności zajmują się oni rozpoznaniem otępienia jako zespołu objawów, a następnie rozpoznaniem jego przyczyny. Schorzenia w przebiegu których mogą wystąpić objawy otępienia to: choroby neurozwyrodnieniowe mózgu, choroby organiczne i urazy mózgu, niektóre choroby psychiczne, depresja, a także schorzenia ogólnoustrojowe, takie jak zaburzenia gospodarki wodno – elektrolitowej, zaburzenia metabolizmu, zaburzenia funkcji wątroby lub nerek, zaburzenia endokrynologiczne, schorzenia hematologiczne, niedobór witaminy B12, powikłania polekowe, choroby nowotworowe, układu krążenia, zapalenia i infekcje.
Bardzo ważne jest wczesne zwrócenie się o pomoc do specjalistów. Pozwala to na zidentyfikowanie odwracalnych lub możliwych do leczenia przyczyn występowania objawów otępienia. Otępienie jest jednym z głównych problemów zdrowia psychicznego w podeszłym wieku. Najczęstszą przyczyną demencji u osób w tym wieku jest choroba Alzheimera.
Alzheimer – rozpoczyna się niewinnie
To choroba charakteryzująca się nieuchwytnym początkiem i stałym, nieodwracalnym narastaniem zaburzeń poznawczych. Pierwsze objawy choroby to drobne problemy z pamięcią. Osoba starsza może nie pamiętać gdzie pozostawiła różne przedmioty, kilkakrotnie może zadawać to samo pytanie w krótkich odstępach czasu. Czasami można zauważyć, że ma problemy w odnalezieniu odpowiedniego słowa, czyli występuje ograniczenie zasobu używanych słów i afazja, czyli zaburzenia mowy. Osoba starsza może zmienić swój stosunek do najbliższych, unikać kontaktu z nimi oraz przestać interesować się rzeczami, które wcześniej sprawiały jej przyjemność. Z biegiem czasu zaczyna zawodzić orientacja w czasie i otoczeniu. Może się zdarzyć , że osoba starsza będzie gubiła się w drodze do znanych i często odwiedzanych miejsc.
Na tym etapie rozwoju choroby Alzheimera osoba starsza zazwyczaj ma jeszcze świadomość, że dzieje się z nią coś złego, ale stara się ukryć objawy przed rodziną. Taki stan nie leczony, może trwać od 2 do 4 lat. Z upływem czasu wyżej wymienione objawy będą się nasilać, ale pojawią się też kolejne zmiany. Osoba starsza może przestać dbać o higienę, zaniedbywać siebie i swoje mieszkanie. Będzie miała problemy z rozpoznawaniem znanych miejsc, przedmiotów i nawet najbliższych osób. Osoba cierpiąca na chorobę Alzheimera może wypełniać luki w pamięci nieprawdziwymi informacjami.
Na tym etapie chory ma trudności ze zrozumieniem i śledzeniem rozmów towarzyskich a także problemy z mową. Mogą pojawić się też halucynacje i omamy. Najczęstsze są halucynacje wzrokowe i słuchowe. Halucynacje smakowe, węchowe i dotykowe pojawiają się zdecydowanie rzadziej. Urojenia natomiast najczęściej dotyczą okradania, opuszczenia lub niewierności. Pojawiające się halucynacje i omamy a także ogólne trudności ze zrozumieniem wydarzeń otaczającego świata mogą powodować, że osoba starsza przejawia silny niepokój prowadzący do agresji fizycznej.
Na ostatnim etapie choroby Alzheimera otępienie jest bardzo zaawansowane. Stan osoby starszej ulega dalszemu pogorszeniu. Przestaje rozpoznawać siebie i członków najbliższej rodziny. Mowa staje się bełkotliwa, trudna do zrozumienia lub w ogóle chory przestaje się odzywać. Może też odmawiać przyjmowania posiłków, przy próbach karmienia wypluwać pożywienie lub nie połykać go. Cały czas zazwyczaj spędza w łóżku. Sen jest już dłuższy. Nie kontroluje zwieraczy i potrzebuje całkowitej pomocy przy wykonywaniu wszelkich czynności, które związane są z życiem codziennym. Taki stan może trwać od roku do 3 lat i prowadzi do śmierci, która spowodowana jest zazwyczaj zapaleniem płuc lub inną przyczyną wynikającą z unieruchomienia w łóżku.
Jak pomagać w takiej sytuacji?
Pomoc i opieka nad osoba starszą zmagającą się z demencją jest trudnym zadaniem dla opiekunów i rodziny, które obciąża zarówno psychicznie, fizycznie jak i finansowo. Z jednej strony obserwowanie jak bliska osoba zmienia się, przestaje poznawać ukochane osoby, fizycznie jest przy nas, a jednocześnie jakby żyła w innym świecie jest bardzo bolesne. Z drugiej strony zmęczenie fizyczne, które spowodowane jest zmianą rytmu dnia i nocy seniora, walka o wykonanie podstawowych czynności i występowanie nieakceptowanych społecznie reakcji mogą budzić w opiekunie wstyd, zażenowanie, poczucie bezradności, a także złość i gniew.
Opiekując się seniorem, który cierpi na zespół otępienny należy pamiętać, że nie można zmieniać tej osoby. Osoba starsza cierpi na chorobę mózgu, która kształtuje to, kim się ona staje. Jeżeli będziemy kontrolować lub zmieniać jej zachowanie napotkamy silny opór i poniesiemy porażkę. Aby tego uniknąć należy starać się przystosować swoje oczekiwania, zachowanie i otoczenie do osoby starszej a nie odwrotnie. Procesu otępiennego nie da się zatrzymać, ale można spowolnić go poprzez stosowanie odpowiednich leków pod ścisłą kontrolą lekarza, ćwiczenie z seniorem pamięci, zdolności językowych i prostych umiejętności. Jednak nawet wtedy, gdy proces postępowania otępienia jest znacznie spowolniony należy pamiętać o nieustannym dostosowywaniu swojego postępowania do zmieniających się zachowań osoby cierpiącej na demencję.
Większość osób, które cierpią na demencję nie potrafi wprost wypowiedzieć swoich pragnień i potrzeb, ale może wyrażać je, wykonując czynności na pozór niezrozumiałe lub społecznie nieakceptowane. W takiej sytuacji należy spokojnie zastanowić się jaką potrzebę osoba starsza stara się zrealizować poprzez swoje konkretne zachowanie. Poszczególne zachowania osoby chorej mogą być trudne do zniesienia, ale nie są one kierowane wprost do członków rodziny czy opiekunów. Przykre zachowania osoby cierpiącej na demencję są objawem jej dolegliwości. Taki tok myślenia pomoże zachować nam spokój w trudnych chwilach.
Trudności dla opiekunów
Zmaganie się z trudnymi reakcjami osoby starszej cierpiącej na demencję jest dla opiekunów ogromnym obciążeniem psychicznym i fizycznym. Dla rodziny seniora nie jest to jedyne obciążenie. Intensywna, często wieloletnia opieka nad cierpiącą na demencję osobą starszą stawia wiele wyzwań organizacyjnych. Związane są one np. z koniecznością zmiany miejsca zamieszkania. Pojawiają się także wyzwania finansowe. Rodzina chorego zmuszona jest do zatrudnienia opiekunki lub jeden z członków rodziny rezygnuje z pracy zawodowej i poświęca cały swój czas na opiekę nad chorym.
Najbliżsi z kręgu osoby cierpiącej na demencję muszą także poradzić sobie z własnymi uczuciami: smutkiem związanym ze stopniowym, powolnym odchodzeniem osoby starszej, lękiem, frustracją, gniewem i złością na zaistniałą sytuację. Poświęcanie dużej ilości czasu na opiekę nad chorą osobą starszą może doprowadzić do społecznej izolacji opiekuna, oraz zatracenia się w obowiązkach opiekuńczych, które doprowadzą do pominięcia własnych potrzeb. To zaś może doprowadzić do znacznego pogorszenia psychicznego i fizycznego funkcjonowania. Dlatego też bardzo ważne jest, aby opiekując się osobą starszą z demencją, dbać nie tylko o nią ale także o siebie samego.
Małgorzata Śluga
