Dobra komunikacja z osobą, która cierpi na demencję może w dużym stopniu pomóc poprawiać nastrój i poszczególne zachowania seniora. Jednak nie pozwala na całkowite wyeliminowanie problematycznych zachowań, jakie mogą wystąpić w przebiegu chorób zwyrodnieniowych mózgu. Podczas opieki nad osobą cierpiącą na demencję należy sobie radzić z takimi zachowaniami jak: błąkanie się, pobudzenie, bezsenność, wybuchy gniewu, perseweracje, halucynacje, urojenia.
Błąkanie się
Osoby cierpiące na demencję mogą błąkać się bez celu z wielu różnych powodów: odczuwając niepokój i frustrację w stresujących i nowych sytuacjach, z nudów, na skutek ubocznego działania leków, chcąc zaspokoić swoje potrzeby fizjologiczne, pragnienie, głód a także szukając czegoś lub kogoś . W takiej sytuacji należy postarać się rozpoznać okoliczności, które wywołują to zachowanie i w miarę możliwości unikać ich. W stresujących sytuacjach powinno się zapewnić osobie starszej więcej wsparcia, wyeliminować nudę, zaplanować więcej zajęć i spotkań z bliskimi. Ważna jest codzienna gimnastyka, aby zminimalizować niepokój ruchowy. Błąkającej się osobie starszej należy zapewnić bezpieczeństwo w domu poprzez wyeliminowanie ryzyka upadku w czasie poruszania się. Należy zabezpieczyć drzwi wejściowe mieszkania lub domu oraz wszelkie drzwi prowadzące do niebezpiecznych miejsc takich jak piwnica czy strych. Oto kilka sposobów w jaki można to zrobić:
- umieść przed drzwiami dużą czarną matę, która dla osoby z demencją może wydawać się dziurą nie do przebycia.
- zakamufluj drzwi wejściowe i drzwi wiodące do niebezpiecznych pomieszczeń malując je na ten sam kolor co ściany. Można powiesić na drzwiach plakat czy lustro lub fototapetę przedstawiającą np. półkę z książkami. Chodzi o to, aby wtopiły się w otoczenie.
- zamiast klasycznych klamek do drzwi zamontuj trudniejsze do użycia dla osoby starszej gałki a w drzwiach wejściowych dodatkowy zamek, który będzie różnił się w obsłudze od zamków wcześniej używanych przez seniora. Należy pamiętać też o zabezpieczeniu furtki i bramy jeżeli mieszkasz z osobą starszą w domu wolnostojącym.
- zmień miejsce przechowywania kluczy od domu. Nie trzymaj ich na wierzchu, ani w miejscach, w których przechowywane były w przeszłości.
Na wypadek, gdyby doszło do zgubienia się osoby starszej, należy zadbać o to, aby zawsze miała ona przy sobie identyfikator z imieniem, nazwiskiem, adresem, numerem tel. do rodziny lub opiekuna oraz informację o chorobie. Ważne jest też, aby pamiętać w co była ubrana i mieć aktualne zdjęcia.
Nadmierne pobudzenie
Pobudzenie – to stan, który może być spowodowany różnymi czynnikami: np. czynnikami środowiskowymi, lękiem, zmęczeniem, bądź poczuciem utraty kontroli nad otaczającym światem. Aby je zminimalizować należy nie robić odstępstw od stałej struktury i rutyny tzn. starać się w miarę możliwości podawać posiłki o jednakowej porze, nie przestawiać mebli i przedmiotów. Powinniśmy wspierać niezależność i samodzielność seniora w wykonywaniu codziennych czynności oraz zapewnić mu zajęcia, które dają mu poczucie bycia potrzebnym. Aby zredukować pobudzenie seniora na poziomie fizjologicznym należy ograniczyć ilość podawanej kawy, cukru i niezdrowych przekąsek. Powinniśmy myśleć też zapobiegawczo, aby uniknąć nieszczęścia w chwili silnego pobudzenia seniora i wszystkie niebezpieczne przedmioty powinny być schowane.
Trudności ze snem
Bezsenność- pobudzenie ruchowe, wzburzenie, dezorientacja często nasilają się wieczorem i trwają nawet do późnej nocy. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia wieczornego i nocnego pobudzenia należy:
- zwiększyć liczbę czynności w ciągu dnia, a szczególnie aktywność fizyczną,
- postarać się wyeliminować drzemki w ciągu dnia,
- tak zaplanować dzień seniora, aby popołudnie i wieczór były spokojne ale nie bezczynne np. spokojny spacer czy wspólne słuchanie kojącej muzyki,
- zwrócić uwagę na takie składniki diety jak cukier czy kofeina i produkty, które je zawierają podawać wcześniej w ciągu dnia,
- włączać światło w mieszkaniu przed zachodem słońca i zaciągnąć zasłony o zmierzchu. Pomaga to zminimalizować grę cieni, a przez to ogranicza dezorientację seniora.
Nagłe i bezpodstawne emocje
Wybuchy gniewu i agresja – osoby cierpiące na demencję mogą przejawiać agresywne zachowania wobec osób z ich otoczenia. Może to być agresja słowna jak i przemoc fizyczna. Sytuacje takie mogą być przerażające dla osoby, na którą jest skierowany wybuch gniewu, szczególnie wtedy, gdy we wcześniejszym okresie osoba cierpiąca na demencję nigdy się tak nie zachowywała. Należy pamiętać, że zachowanie takiej osoby wynika z choroby a nie z chęci zranienia bliskich czy opiekunów. Jest ono raczej wskaźnikiem, iż osoba chora jest przestraszona, niezadowolona lub smutna. Na wybuch agresji słownej należy reagować spokojnie, nie odpowiadać agresją na agresję. Jeżeli u osoby z demencją dojdzie do wybuchu agresji fizycznej należy przede wszystkim skupić się na tym, aby uniknąć obrażeń. Nie próbujmy powstrzymywać czy obezwładniać seniora, ponieważ może to doprowadzić do obrażeń zarówno jednej jak i drugiej osoby, tym bardziej, że osoba starsza w chwili agresji dysponuje bardzo dużą siłą.
Natrętne powtarzanie tego samego
Perseweracje – osoby cierpiące na demencję mogą powtarzać wielokrotnie jeden wyraz, zdanie, pytanie, czynność. Zachowania takie zwane są perseweracjami i często powodowane są lękiem, nudą, dezorientacją i niepewnością seniora. Powtarzanie konkretnych czynności może wyrażać nie tylko nastrój ale i konkretną potrzebę seniora. Dlatego należy przeanalizować zachowania osoby starszej pod kątem ich możliwego znaczenia. Powinniśmy też unikać wypominania osobie starszej tego, że zadała już jakieś pytanie a także rozmów na temat planów z dużym wyprzedzeniem czasowym.
Można widzieć nawet to czego nie ma
Halucynacje – są to doświadczenia słuchowe, wzrokowe, dotykowe, węchowe, smakowe ze wszystkimi cechami rzeczywistego wrażenia zmysłowego, jednak bez wystąpienia normalnych bodźców fizycznych. Osoba doświadczająca halucynacji może np. widzieć osobę chodzącą po pokoju lub słyszeć hałasy, podczas gdy tak naprawdę zdarzenia takie nie mają miejsca. W takiej sytuacji powinniśmy w jasny i spokojny sposób powiedzieć co my widzimy, unikając jednocześnie kłótni czy też przekonywania podopiecznego, że jego odbiór rzeczywistości jest błędny. Powinniśmy postarać się zrozumieć, jakie emocje kryją się pod halucynacją. Jeżeli emocją taką będzie lęk należy zapewnić seniora, że nic mu nie grozi. Pomieszczenia, w których przebywa osoba starsza powinny być dobrze oświetlone, ponieważ przez to zmniejsza się liczba padających cieni. Jeżeli halucynacja jest przyjemna można towarzyszyć w niej seniorowi, przyłączając się do jego fantazji.
Tworzenie nieistniejących historii
Urojenia – są to silne przekonania, które utrzymują się mimo zaprzeczających im argumentów. Pod wpływem urojeń osoba, która cierpi na demencję może się stać podejrzliwa, zazdrosna, oskarżycielska. Ze strachu przed odebraniem jej własności może chować pieniądze i kosztowności a następnie podejrzewać domowników lub opiekunów o ich kradzież. Osoba chora może oskarżać współmałżonka o zdradę, gromadzić zapasy jedzenia lub utrudniać bliskim opuszczenie domu obawiając się, że zostanie porzucona. Postarajmy się, aby nie traktować treści urojeń osobiście i pamiętajmy, że to, czego doświadcza osoba cierpiąca na demencję z urojeniami, jest dla niej zupełnie realne. Osoba pracująca jako opiekun osoby starszej cierpiącej na demencję, powinna zadbać o to, aby rodzina, która ją zatrudnia była świadoma, że oskarżanie o kradzież i podejrzliwość są jednym z objawów otępienia. W przypadku, gdy urojenia będą się utrzymywały należy skonsultować się z lekarzem i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Małgorzata Śluga
