Każdy z nas jest niepowtarzalny. Nie ma dwóch identycznych osób. Tak jak różny jest nasz wygląd czy linie papilarne, tak samo różnimy się pod względem wielu cech. Mogą one nie być widoczne na pierwszy rzut oka. Takie różnice dotyczą również osób starszych, schorowanych. Każdy senior inaczej reaguje na oznaki starzenia się , pogarszający się stan zdrowia czy chorobę. Różnice te wynikają z przyczyn psychologicznych takich jak np. indywidualnie uwarunkowanej wrażliwości, zależą one również od naszej unikalnej biografii, wychowania, otoczenia społecznego w jakim przyszło nam żyć. Każda emocja , którą odczuwa chory jest reakcją naturalną i uzasadnioną. W zasadzie nie ma złych emocji tylko sposób ich wyrażania może być nie do końca właściwy np. krzywdzący dla chorego i jego otoczenia, lub może być nadmiernie nasilony i powoduje wówczas upośledzenie naturalnego funkcjonowania. Najczęściej spotykane reakcje i stany emocjonalne to: reakcje na zmiany stanu zdrowia, lęk, gniew, poczucie winy, przygnębienie , wycofanie z kontaktu, nadzieja .
Reakcja na zmianę stanu zdrowia
Negatywne objawy fizyczne i ich nasilenie powoduje różnego rodzaju reakcje psychologiczne. Nagłe zmiany w stanie zdrowia, silny ból, niemożność przełykania lub wydalania często powodują lęk osób , które tego doświadczają, jak i członków ich rodziny lub opiekunów. Natomiast przewlekle trwające dolegliwości są przyczyną przygnębienia. Są też dolegliwości, które powodują uczucie upokorzenia i osamotnienia. Często tak się zdarza , gdy chory nie kontroluje swoich funkcji fizjologicznych.
Lęk
Jest częstą reakcją na pogorszenie się stanu zdrowia. Bardzo rzadko jest wyrażony słowami. Osoby, które odczuwają lęk często wstydzą się tego stanu, ponieważ panuje przekonanie, że mogą się bać jedynie dzieci, natomiast dorosłemu nie wypada okazywać lęku. Niektórzy nie mówią o swoich odczuciach dlatego dobrze jest wiedzieć, jak rozpoznać lęk poprzez obserwację podopiecznego.
- Chory, który odczuwa lęk często koncentruje się na swoim stanie fizycznym. Ogromną wagę przywiązuje do każdej nawet niewielkiej zmiany wyglądu ciała lub samopoczucia.
- Osoba taka może być podenerwowana lub pobudzona ruchowo.
- W czasie rozmowy z opiekunem chory senior może zadawać różne podchwytliwe pytania np. pytając: „Czy powinienem wyremontować mieszkanie na wiosnę ?” ma na myśli to czy będzie jeszcze wiosną żył.
- Chory w lęku może unikać używania słów takich jak „śmierć”, „rak”. Zastępuje je słowami „odejście” , „choroba”.
Nastawienie
Osoba rozmawiająca z chorym o jego sytuacji powinna używać tego samego słownictwa. Używanie innych słów może nasilić jego lęk. Jednocześnie opiekun lub opiekunka powinni uważnie słuchać chorego i być gotowi do tego, aby podjąć temat starzenia się, choroby lub śmierci. Rozmowa o lęku z podopiecznym może okazać się bardzo pomocna. Jeżeli wyrazi on chęć na rozmowę o swoich odczuciach, opiekunowie mogą go zapytać o to, czego się obawia, lub jak sobie wyobraża to co może się stać.
Lęk podopiecznego może być nieracjonalny – chory czasami obawia się czegoś, co na pewno nie nastąpi. Może być i tak, że lęk podopiecznego jest jak najbardziej racjonalny i to czego chory się boi jest bardzo prawdopodobne. Opiekunowie mogą pomóc choremu towarzysząc mu w przeżywaniu takiego lęku, pozwalając mu wypłakać się i mówić o tym co czuje. Rozmowa o lęku, rozpoznanie przyczyny obaw oraz podjęcie próby ich rozwiązania mogą być bardzo pomocne w obniżeniu objawów lęku .
Gniew
Jest inną ale dość częstą reakcją na pogarszający się stan zdrowia. Może on być w pełni uzasadniony, jeżeli chory ma nieodpowiednią opiekę lub jego problemy zostały spowodowane przez zaniedbanie lekarzy lub rodziny. Zdarza się też gniew nieuzasadniony – na niesprawiedliwego Boga, na okrutny los, na innych ludzi, którzy są w lepszej kondycji. Gniew ten jest najczęściej skierowany do członków rodziny i opiekunów. Chory ma im za złe, że źle się nim opiekują. Natomiast rodziny i opiekunowie osób starszych często mają żal do swoich podopiecznych o to, że są oni uprzejmi i grzeczni wobec lekarza czy pielęgniarki, podczas gdy wobec najbliższych są agresywni czy złośliwi. Gniew sam w sobie nie jest niczym złym . Jest naturalną reakcją na trudne sytuacje i może też być pomocny, ponieważ dodaje energii. Złe, krzywdzące dla innych mogą być jedynie niektóre formy jego wyrażania.
Poczucie winy
Jest kolejną emocją, która towarzyszy starzeniu się. Występuje ono dość często i jest związane z dokonaniem bilansu życia. Człowiek ocenia swoje postępowanie w różnych sytuacjach życiowych, ocenia swoje decyzje i ich konsekwencje. Zdarza się, że dochodzi do wniosku, iż źle postąpił wobec niektórych osób, które są dla niego ważne lub niewłaściwie kierował swoim życiem. Rozmawiając z chorym o jego poczuciu winy, powinniśmy skupić się na jego osiągniętych sukcesach życiowych. Działanie takie często zmienia ocenę przeżytych niepowodzeń i wówczas bilans życia wypada lepiej.
Przygnębienie
Chorzy w starszym wieku często reagują przygnębieniem na swoją sytuację. Podczas rozmowy z podopiecznym o jego przygnębieniu powinniśmy zapytać dlaczego jest smutny. Dobrze jest pozwolić mu płakać, okazywać smutek. Starsze osoby lubią wspominać i wracać do swojej przeszłości. Można to wykorzystać i zaproponować podopiecznemu, aby powspominać dobre chwile z jego życia, jego osiągnięcia i sukcesy. Należy jednak unikać zdawkowego pocieszania, ponieważ chory będzie się czuł wtedy niezrozumiały i zlekceważony. Lepiej wyrazić współczucie i empatię a czasem, gdy brakuje odpowiednich słów i nie wiadomo co powiedzieć wystarczy w milczeniu posiedzieć przy chorym, aby nie czuł się osamotniony w swoim cierpieniu.
Wycofanie z kontaktu
Może się zdarzyć sytuacja, że chory nie będzie chciał z nikim rozmawiać ani nawiązać kontaktu. Sytuacja tak jest trudna szczególnie dla opiekunów, którzy nie wiedzą czy podopieczny akceptuje ich pomoc, jak się czuje i co się z nim dziej. W takiej sytuacji bardzo łatwo jest przestać zwracać uwagę na takiego chorego . Zdarza się , że opiekunka lub opiekun wykonują swoje obowiązki przy nim i wychodzą, nie podejmując rozmowy. A on potrzebuje uwagi i serdeczności pomimo tego, że milczy. Dobrze jest jednak do takiego chorego mówić, opowiadać mu sytuacje z życia codziennego. Można też zasugerować, że jeżeli będzie chciał porozmawiać to zawsze może to zrobić .
Nadzieja
Przekonanie, że w przyszłości stanie się coś dobrego. Jest ona bardzo istotna w sytuacji, gdy stan zdrowia się pogarsza i obniża się sprawność. Nawet jeżeli nie ma nadziei na poprawę zdrowia czy też dłuższe życie to chory człowiek może mieć nadzieję na to, że kolejny dzień nie będzie gorszy niż obecny, że członkowie jego rodziny pogodzą się lub, że jego ból będzie można opanować. Nadzieja chorego trwa wtedy, gdy bliscy są przy nim, gdy okazuje mu się szacunek, a cele do których dąży są racjonalne i osiągalne.
Podczas rozmowy ze starszym, chorującym podopiecznym należy pamiętać o tym co ułatwia dobrą komunikację. Dobra komunikacja to taka rozmowa, w której chory czuje się komfortowo, bezpiecznie, nie czuje się oceniany. Tak, aby komunikacja z chorym przebiegała w dobrej atmosferze, należy traktować podopiecznego jak partnera w rozmowie. Rozmowa powinna być dialogiem, a nie monologiem opiekunki czy opiekuna.
Podstawowe zasady komunikacji:
- Należy mówić do seniora a nie o nim.
- Podczas rozmowy nie należy stać nad podopiecznym, aby nie czuł on się zdominowany.
- Należy utrzymać kontakt wzrokowy z chorym oraz właściwą odległość od niego. Tak, aby komunikacja przebiegała w atmosferze bliskości ale też nie za blisko , żeby nie naruszyć prywatnej przestrzeni chorego.
- Należy mówić spokojnie, głośno, powoli oraz wyraźnie. Być cierpliwym, powtarzać istotne informacje i upewniać się, że chory wszystko dobrze zrozumiał.
W każdej rozmowie dobrze jest być normalnym, w miarę możliwości rozluźnionym. Należy też pamiętać, że w obecności osoby starszej lub człowieka chorego nie zawsze trzeba być poważnym. Uśmiech i poczucie humoru są bardzo potrzebne.
Autor: Małgorzata Śluga
