Osoby starsze w swoim życiu pełnią wiele ról społecznych. Są małżonkami, rodzeństwem , rodzicami , dziadkami , pradziadkami a czasem wciąż jeszcze dziećmi. To sprawia, że na kondycję psychiczną seniorów wpływają więzi rodzinne. Rola osób starszych jako rodziców dorosłych już dzieci jest cały czas dominującą relacją względem bycia dziadkiem lub babcią. Jednak funkcje te są również istotnym elementem tożsamości seniorów posiadających wnuki. W podeszłym wieku silne wsparcie ze strony rodziny korzystnie wpływa na cechy charakterologiczne.
Czas trwania życia ludzkiego wydłużył się i sprawił , że relacje trzypokoleniowe są obecnie powszechne, a czteropokoleniowe też nie należą do rzadkości. Średnia liczba wnuków rośnie z wiekiem osób starszych. Rozważając relację senior – wnuk, rzadziej będziemy mieć do czynienia ze stosunkami o charakterze diady (zbiór społeczny składający się z dwóch osób ), a głównie ze złożonym systemem rodzinnym .
Satysfakcja z bycia rodzicem i dziadkiem jest źródłem dobrostanu psychicznego seniorów. Utrata roli babci lub dziadka spowodowana np. kłótnią z rodzicami wnuka powoduje długotrwały smutek i jest szkodliwa dla zdrowia emocjonalnego osoby starszej. Ponadto jakość relacji międzypokoleniowych w rodzinie wpływa nie tylko na dobre samopoczucie psychiczne ale także i na stan zdrowia osób starszych.
Role społeczne pełnione w rodzinie następują po sobie kolejno. To jak osoba identyfikuje się z rolą dziadka, wynika często z doświadczeń, które wyniosła w uprzedniej roli rodzica. Dlatego więzi zstępujące bezpośrednio zależą jedna od drugiej. Kontakt z wnukami zależy od relacji z dorosłymi dziećmi, a z prawnukami uwarunkowany jest relacją z wnukami. Dobre relacje wpływają na dobre samopoczucie seniorów . Trudna relacja z wnukiem będzie mniej bolesna dla osoby starszej jeśli ma ona dobre kontakty z jego rodzicem czyli swoim dzieckiem. Natomiast silna i zdrowa więź z wnukami czy prawnukami nie zniweluje źle wpływających na seniora konfliktów z własnymi dziećmi.
Wycofanie z życia zawodowego, dyskryminacja ze względu na wiek, marginalizacja społeczna często połączone są z tzw. syndromem pustego gniazda . Zjawiska te prowadzą do tego, iż osoba starsza zostaje pozbawiona większości obowiązków, które przez lata wyznaczały porządek dnia. Z tymi problemami silnie powiązane jest poczucie samotności i izolacji społecznej a często też pogorszenie warunków materialnych.
Pogarszająca się sprawność organizmu powoduje, iż środowisko dotychczas przyjazne staje się pełne barier . Zorganizowanie i realizacja codziennych czynności wymaga zwiększenia sił, zajmuje więcej czasu. Pojawia się przeświadczenie o własnej niezaradności , podatności na zmęczenie. Coraz mniejsze urazy grożą coraz większym uszczerbkiem na zdrowiu. Stan ten wywołuje poczucie lęku i skłania osoby starsze do ograniczenia różnych form aktywności. W przypadku dzieci bycie w ciągłym ruchu jest cechą rozwojową a zatem lęk seniora o sprawność pozostaje często w opozycji do chęci towarzyszenia wnukom. Kolejnym aspektem funkcjonowania seniora ,który może wpływać na relacje z wnukami są warunki mieszkaniowe i stopień niezależności. Relacja z dziećmi jest inna , jeśli osoba starsza jest samodzielna i mieszka w tym samym domu, a inna kiedy senior mieszka samotnie i wymaga opieki.
Ważną kwestią jest osobista sytuacja seniora, ponieważ z wiekiem wzrasta odsetek wdowców i wdów, a także ludzi starszych którzy opiekują się ciężko chorym małżonkiem. Dziecko, które doświadczyło straty dziadka , inaczej zareaguje na chorobę babci, niż to, dla którego sytuacja taka jest nowa. Z kolei senior, który stracił bliską osobę może zmienić postawę wobec swoich dzieci czy wnuków chcąc mieć z nimi częstsze kontakty lub odwrotnie unikając kontaktów z bliskimi. Sytuacja taka jest z jednej strony trudnym przeżyciem a z drugiej skłania nas do przemyśleń na temat własnej śmierci i oswajania siebie i najbliższych z myślą o niej.
Wspólne spędzanie czasu wnuków i dziadków
nie ma uniwersalnej listy aktywności, które można zaproponować seniorowi i wnukowi. Wszystko tak naprawdę zależy od możliwości obu stron – sprawności, zdrowia, motywacji i stanu emocjonalnego zarówno osoby starszej, jak i dziecka. Są sytuacje, że wnukowi uda się z dziadkiem wspólnie zrobić niemal to samo co z każdym zdrowym dorosłym. Są też takie, że kontakt będzie polegał tylko na rozmowach lub towarzyszeniu osobie starszej poprzez trzymanie jej za rękę. Ten ostatni rodzaj spędzania czasu z osobą starszą jest bardzo ważną wartością, którą należy docenić i podkreślić.
Poprzednie pokolenia bardziej ceniły wiedzę i doświadczenia seniorów niż obecnie. W świecie współczesnym, gdy znajomość nowości technicznych potrafi być źródłem nieporozumień między dziećmi a rodzicami, dziadkowie nie mają szans, aby wykazać się swoją wiedzą praktyczną. Stają się raczej uczniami niż nauczycielami. Wciąż jednak od osób starszych można dowiedzieć się wiele o minionym czasie, o historii rodziny, o jej tradycji, pochodzeniu.
Należy pamiętać , że wiedza to nie tylko technika czy historia ale także mądrość życiowa , umiejętność nabrania dystansu do problemów , które niepokoją młodsze pokolenia. Dlatego warto prosić dziadków o opinię, ponieważ w niektórych sytuacjach potrafią zaprezentować oryginalny i szerszy punkt widzenia.
Z punktu widzenia budowania wzajemnej więzi międzypokoleniowej najkorzystniej jest wtedy kiedy dziadkowie są obecni w życiu i rozwoju wnuka od początku. Dziecko staje się towarzyszem babci i dziadka w procesie starzenia się a zachodzące fizyczne i poznawcze zmiany w funkcjonowaniu seniora przyjmuje jako bardziej naturalne. Bardzo ważne jest znalezienie czasu na spokojną i szczerą rozmowę. Nie trzeba wprowadzać najmłodszych we wszystkie szczegóły ale warto przestrzegać podstawowej zasady, a mianowicie dostosować poziom informacji do możliwości dziecka, nie tylko poznawczych ale także emocjonalnych. Im młodsze dzieci, tym używane określenia powinny być prostsze. Ważna jest też ilość przekazywanych informacji. Dzieci lepiej przyswajają wiedzę, która podawana jest w małych ilościach, niż jedną treść obejmującą całość tematu. Budowanie wzajemnych i dobrych relacji między dziadkami i wnukami wymaga dużego nakładu sił. Czasami potrzebna jest duża doza wyczucia, takt, delikatności a także ustępstw i dyplomacji ze strony członków rodziny. W szczególności może to dotyczyć rodzin obarczonych dawnymi konfliktami, które nadal utrudniają ciepłą komunikację oraz sytuacjami losowymi, takimi jak ciężki stan zdrowia seniora. Należy jednak podejmować starania, aby relacja ta była dla wszystkich stron jak najbardziej naturalna, a nie wymuszona . Daje ona wówczas wiele korzyści, a mianowicie poza radością i satysfakcją aktywizuje seniora i pozytywnie wpływa na jego stan zdrowia, stymuluje rozwój emocjonalny dziecka oraz kształtuje cechy charakteru takie jak : opiekuńczość, wrażliwość na cierpienie innych , zaradność. Jest to po prostu relacja, której nie zastąpi żadna inna.
Autor: Małgorzata Śluga
