Udar mózgu jest w znacznej mierze chorobą wieku senioralnego. Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko jego wystąpienia. Jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów oraz główną przyczyną niesprawności wśród osób po 40 roku życia. Udar mózgu przychodzi nagle, w ciągu kilku chwil zmienia życie dotkniętej nim osoby oraz jej bliskich. Zarówno chory, jak i jego rodzina nie mają możliwości wcześniejszego przygotowania się na niego, jego konsekwencje a także wiążące się z nimi zmiany życiowe, wyzwania adaptacyjne, oraz emocjonalne i logistyczne obciążenia. Dla najbliższych spadająca na nich konieczność opieki jest ogromnym wyzwaniem. Bardzo ważna jest właściwa opieka nad osobą chorą oraz wsparcie psychiczne.
Co to jest udar mózgu i jego typy
Najogólniej mówiąc udar mózgu jest to zakłócenie funkcjonowania mózgu powstałe na skutek zaburzeń naczyniowych ( krążenia mózgowego). Wyróżnia się dwa rodzaje udaru:
- udar niedokrwienny – występujący w ok. 80% przypadkach. Mówimy o nim wtedy, kiedy krew nie dociera do jakiejś części mózgu na skutek: zmian zakrzepowych w dużych naczyniach szyjnych i mózgowych, zmian w małych tętnicach mózgowych, lub niedrożności naczynia krwionośnego.
- udar krwotoczny – występujący w ok. 20% przypadkach. Występuje on wtedy kiedy z powodu uszkodzonego naczynia dochodzi do krwotoku śródmózgowego, czyli do mózgu lub podpajęczynówkowego do wypełnionej płynem mózgowo – rdzeniowym przestrzeni otaczającej mózgowie w jamie czaszki.
Czynniki ryzyka udaru mózgu
Istnieje bardzo duża grupa czynników, które podwyższają ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Niektóre z nich pozostają poza naszą kontrolą ale na znaczną część można wpłynąć poprzez odpowiednie leczenie oraz zmiany w stylu życia seniora.
Czynniki ryzyka udaru mózgu, których nie da się modyfikować:
- wiek – im starsza osoba, tym wyższe ryzyko wystąpienia udaru mózgu,
- płeć – u mężczyzn udar mózgu występuje częściej niż u kobiet,
- obciążenia rodzinne – ryzyko udaru jest większe u osób, których bliski członek rodziny miał udar,
- wcześniej przebyty udar – ryzyko udaru u kogoś kto już raz go przeszedł, jest znacznie wyższe, niż u osoby, która udaru nigdy nie miała,
- przebyty przejściowy atak niedokrwienny – jest to krótki trwający od kilku minut do 24 godzin i przemijający epizod z takimi samymi objawami jak te, które występują przy udarze ale nie powoduje on trwałych uszkodzeń mózgu.
Czynniki ryzyka udaru mózgu, które przy właściwym postępowaniu podlegają kontroli:
- nadciśnienie tętnicze – obecnie nadciśnienie uważane jest za podstawowy czynnik ryzyka udaru mózgu. Prawidłowe jego leczenie zarówno farmakologiczne jak i właściwa dieta i aktywność fizyczna może zmniejszyć ryzyko udaru aż o 40%;
- migotanie przedsionków – jest to choroba serca, która polega na nieskoordynowanym pobudzeniu jego przedsionków, w wyniku którego w pewnych miejscach następuje zastój krwi. To może prowadzić do powstania zakrzepu, który może przedostać się do mózgu i w efekcie dochodzi do udaru. Rozpoznanie migotania przedsionków na podstawie zapisu EKG i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwoli zapobiec jego zakrzepowo – zatorowym powikłaniom;
- niedrożność tętnicy szyjnej – jest to zwężenie światła tętnicy szyjnej, które powstaje na skutek zmian miażdżycowych. Tętnica szyjna dostarcza krew do mózgu, a kiedy jest niedrożna może zostać zablokowana skrzepem, co uniemożliwi dopływ krwi do mózgu i tym samym doprowadzi do udaru niedokrwiennego;
- wysoki poziom „ złego ‘’ cholesterolu we krwi – cholesterol ten odkłada się w komórkach ścian tętniczych i tworzy tam złogi doprowadzając do zwężenia tętnic wieńcowych. Nie pozwala to na swobodny przepływ krwi i tym samym doprowadza do udaru mózgu;
- cukrzyca – sama w sobie stanowi niezależny czynnik ryzyka udaru mózgu. Wiele osób, zmagających się z tą chorobą jest otyłych, ma wysokie ciśnienie krwi, oraz wysoki poziom cholesterolu we krwi i to jeszcze bardziej podnosi ryzyko wystąpienia u nich udaru mózgu;
- brak aktywności fizycznej, niezdrowe odżywianie, palenie tytoniu oraz nadużywanie alkoholu może również przyczynić się do wystąpienia udaru mózgu.
Jeżeli będziemy wspierać seniora w kontrolowaniu lub unikaniu wyżej wymienionych czynników ryzyka a także we wprowadzaniu odpowiednich zmian w stylu życia, wówczas w znacznym stopniu możemy przyczynić się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia u niego przejściowego ataku niedokrwiennego oraz pierwszego lub kolejnego udaru mózgu.
Objawy udaru mózgu
Dobra znajomość objawów udaru mózgu jest bardzo istotną kwestią. Ważne jest szybkie jego rozpoznanie i wezwanie pomocy medycznej. Z każdą minutą udaru, wzrasta prawdopodobieństwo trwałych uszkodzeń mózgu, ponieważ komórki mózgu są pozbawione tlenu. Poza tym im wcześniej zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, tym jest większa szansa na jego skuteczność. Najczęstsze objawy udaru mózgu to: nagły niedowład połowy ciała przejawiający się lekkim osłabieniem jednej ręki lub ręki i nogi po tej samej stronie ciała po całkowity paraliż tych kończyn, zaburzenia mowy oraz zaburzenia poznawcze, charakteryzujące się dezorientacją, oraz trudnościami w mówieniu i rozumieniu. Często pojawia się też niedowład części twarzy, trudności z widzeniem, utrata równowagi i koordynacji oraz nagły ból głowy.
Jak zadbać o kogoś po udarze?
Opieka nad osobą, która przeszła udar mózgu jest bardzo trudnym i wymagającym zadaniem, zarówno pod względem fizycznym jak i emocjonalnym. Szczególnie dotyczy to sprawowania opieki nad osobami po rozległych udarach, ponieważ wywołane nimi głębokie zmiany i zaburzenia mogą się utrzymywać na wszystkich poziomach funkcjonowania chorego tj. na poziomie funkcjonowania fizycznego, funkcjonowania poznawczego i zaburzeń mowy, funkcjonowania emocjonalnego. Od samego momentu zachorowania dla opiekuna chorego, którym najczęściej jest żona, mąż, lub któreś z dzieci zaczyna się czas w ciągłym stresie.
Musi się on zmagać z własnymi obawami o życie seniora , z trudną sytuacją finansową i rodzinną, z trudnymi do zaakceptowania zachowaniami chorego oraz z własnymi uczuciami, które związane są z opieką czyli z: żalem, złością, frustracją, poczuciem winy. Z tymi obciążeniami i wyzwaniami często opiekunowie zostają sami. Prowadzi to do znacznego przemęczenia i braku czasu na to by zadbać o siebie samego. W konsekwencji u osób, które są zaangażowane w sprawowanie opieki nad seniorem mogą pojawić się objawy depresji, a także różne choroby somatyczne. Należy być tego świadomym i przeciwdziałać temu oraz zadbać również o siebie w odpowiedni sposób.
Małgorzata Śluga
