Czym jest cukrzyca?
Cukrzyca jest dość często występującą chorobą przewlekłą, na którą jak dotąd nie wynaleziono lekarstwa. Jednak można z nią żyć i funkcjonować, jeżeli podejmie się określone działania, które mają na celu jej kontrolowanie i przeciwdziałanie jej skutkom. Rozróżniamy dwa rodzaje cukrzycy. Pierwszy to cukrzyca insulinozależna, zwana cukrzycą typu 1, drugi to cukrzyca insulinoniezależna, zwana cukrzycą typu 2.
Rodzaje choroby
W przypadku cukrzycy typu 1 organizm danej osoby na skutek zmian chorobowych nie produkuje insuliny. Insulina jest hormonem niezbędnym do tego, aby organizm mógł wykorzystywać przyjmowane wraz z jedzeniem cukry. Niedobory insuliny powodują wzrost cukru we krwi, wywołując hiperglikemię, czyli stan zbyt wysokiego poziomu cukru. W przypadku hiperglikemii występuje częste oddawanie moczu, ciągłe uczucie pragnienia oraz spadek masy ciała. Nie leczona może doprowadzić do kwasicy ketonowej, czyli do stanu, w którym na skutek braku insuliny organizm zaczyna produkować energię, spalając tłuszcze zamiast cukrów. W konsekwencji tego dochodzi do śpiączki i śmierci. Ten typ cukrzycy najczęściej występuje u dzieci i nastolatków.
Cukrzyca typu 2 jest najbardziej rozpowszechnioną formą tej choroby. Najczęściej zapadają na nią osoby w średnim wieku i starsze. Rozwój cukrzycy typu 2 wiąże się z działaniem dwóch czynników: zmniejszeniem produkcji insuliny, wzrostem insulinooporności tkanek. Zazwyczaj organizm danej osoby w początkowej fazie choroby jest mniej wrażliwy na działanie insuliny. Jest to wspomniana już insulinooporność. Przyczyną jej mogą być predyspozycje genetyczne, otyłość, zmniejszona aktywność fizyczna, przyjmowanie niektórych leków przeciwzapalnych, przeciwgruźliczych, bądź leków stosowanych w schizofrenii. W efekcie zapotrzebowanie tkanek na insulinę wzrasta i dlatego organizm zwiększa jej wydzielanie. Dochodzi jednak do przeciążenia komórek produkujących insulinę i na skutek tego ulegają one zniszczeniu. Następstwem tego jest stan, w którym organizm potrzebujący insuliny nie jest w stanie jej wytwarzać. Leczenie cukrzycy typu 2 zależy w znacznym stopniu od poziomu jej zaawansowania. W przypadku osób, u których poziom cukru we krwi jest wyższy niż u osób zdrowych, ale nie na tyle, by mówić o cukrzycy zazwyczaj wystarcza zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Jeżeli już mamy do czynienia z cukrzycą lekarze na początku zalecają leki doustne, a później insulinę, którą wstrzykujemy podskórnie. Typ 2 cukrzycy często umyka rozpoznaniu, ponieważ podwyższony poziom cukru we krwi, czyli hiperglikemia nie jest na tyle wysoki, aby dawać objawy. Jeżeli nie występują objawy hiperglikemii, należy przynajmniej raz na 3 lata przeprowadzić badania w kierunku cukrzycy u osób powyżej 45 roku życia. Ponadto, niezależnie od wieku, badania takie powinny co roku wykonywać osoby z grupy wyższego ryzyka. Do takiej grupy zaliczamy osoby: z nadwagą, mało aktywne, z nadciśnieniem tętniczym, z chorobą układu sercowo-naczyniowego, osoby u których występuje podwyższony cholesterol, zespół policystycznych jajników, a także osoby u których w rodzinie wystąpiły przypadki cukrzycy i u których występuje nieprawidłowa glikemia na czczo lub nietolerancja glukozy. Do grupy podwyższonego ryzyka zaliczamy również kobiety, które przebyły cukrzycę w czasie ciąży i które urodziły dziecko o masie powyżej 4 kg. W wielu przypadkach ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 można zmniejszyć, poprzez właściwą dietę i odpowiednią aktywność fizyczną. Zwykły spacer, jeżeli będzie podejmowany regularnie, będzie działał korzystnie. W sytuacji, gdy opiekujemy się osobą starszą, która choruje na cukrzycę, należy wiedzieć jak wygląda leczenie tej choroby. Składa się ono z kilku elementów: kontroli poziomu cukru we krwi przy użyciu glukometru, przestrzegania zalecanej diety i aktywności fizycznej, przyjmowania leków doustnych lub insuliny oraz dbania o higienę stóp.
Stała kontrola parametrów
Kontrola poziomu cukru we krwi jest bardzo ważnym elementem leczenia cukrzycy. Pozwala sprawdzić skuteczność starań podejmowanych w celu radzenia sobie z chorobą. Daje też możliwość skorygowania dawki insuliny, którą chory powinien przyjąć. Możemy doraźnie dokonywać pomiaru cukru, jeżeli podejrzewamy, że może on być zbyt wysoki lub zbyt niski.
Zalecenia dotyczące żywienia osoby chorej na cukrzycę czyli odpowiednią dietę należy ustalić z lekarzem prowadzącym lub dietetykiem. Zanim jednak zdobędziemy takie informacje, dietę osoby starszej należy oprzeć na zasadach zdrowego żywienia.
Wyróżniamy trzy grupy produktów spożywczych ważnych dla cukrzyków:
- pokarmy zalecane: pieczywo gruboziarniste, kasze, ryż, makarony, odtłuszczone jogurty, chude mleko, sery twarogowe, warzywa, owoce, oleje roślinne,
- pokarmy dozwolone w mniejszych ilościach: chude mięso, drób, jajka, niektóre gatunki ryb np. dorsz , pstrąg, mintaj,
- pokarmy niewskazane: mocna herbata, czarna kawa, alkohol, świeże pieczywo, tłuste mięso, słone i tłuste wędliny, ryby wędzone, sery pleśniowe, masło, smalec, słonina, majonez, potrawy smażone, a także słodycze.
Stosowane leki
Leki stosowane w cukrzycy i ustalanie ich dawek powinny być w odpowiedni sposób dobrane przez lekarza. Zadaniem chorego i jego opiekuna jest szczegółowe przestrzeganie zaleceń lekarskich.
W przebiegu cukrzycy mogą pojawić się dwa stany, a mianowicie hiperglikemia i hipoglikemia na które należy zwrócić szczególną uwagę. Hiperglikemia to stan, kiedy poziom cukru wzrasta powyżej prawidłowego.Może pojawiać się ona po obfitym posiłku, lub wtedy, gdy osoba z cukrzycą przyjmuje zbyt małą dawkę insuliny, jest narażona na stres, lub cierpi na inną chorobę doraźną. Objawy hiperglikemii to: – nadmierne uczucie pragnienia i częste oddawanie moczu, ponieważ organizm próbuje pozbyć się nadmiaru cukru przez rozcieńczenie go i wydalenie z moczem, – nadmierne zmęczenie i senność, – zaburzenia widzenia. Jeśli zauważysz takie objawy u swojego podopiecznego, zbadaj poziom cukru we krwi przy pomocy glukometru. Jeśli będzie on zbyt wysoki może pomóc podanie wody oraz wstrzyknięcie 2-4 dawek insuliny krótko działającej, jednak dokładną dawkę należy wcześniej zapobiegawczo ustalić z lekarzem.
Hipoglikemia to stan, kiedy poziom cukru spada poniżej normy. Pojawia się zazwyczaj wtedy, gdy zostaje przyjęta zbyt duża dawka insuliny lub leków doustnych, podczas spożywania alkoholu, nadmiernego wysiłku, czy też błędów w odżywianiu. O hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom cukru we krwi spada poniżej 55 mg/dl. Objawy hipoglikemii to: silne pocenie się , uczucie silnego głodu, uczucie słabości, kołatanie serca, zaburzenia widzenia, drżenie rąk, uczucie mrowienia, niepokój i drażliwość, drgawki, senność. Jeżeli u podopiecznego wystąpi jeden z objawów, należy sprawdzić poziom cukru we krwi. Gdy będzie bardzo niski wówczas należy:
- podać szybko coś słodkiego, jeżeli chory jest przytomny,
- jeżeli chory jest nieprzytomny, lub nie może przełykać nie należy wkładać mu niczego do ust. Powinno się podać zastrzyk z glukagonu. Podaje się go podskórnie tak samo jak insulinę w dawce 0,1 – 0,2 mg na kg masy ciała a efekt jego działania powinien być widoczny po 10 – 15 minutach. Gdy osoba poczuje się lepiej powinna coś zjeść.
Skutki lekceważenia przeciwnika
Źle leczona cukrzyca przez długi okres czasu może doprowadzić do zespołu stopy cukrzycowej. Utrzymująca się przez dłuższy czas hiperglikemia może doprowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i miażdżycy. Na skutek tego tkanki stopy stają się niedotlenione, dochodzi do martwicy, mogą pojawiać się owrzodzenia, opuchlizna. Końcowym objawem jest ból, podatność na infekcje oraz wyniszczenie stopy. Leczenie stopy cukrzycowej jest trudne i nie zawsze przynosi efekty. Aby zapobiec temu powikłaniu, należy przede wszystkim dbać o utrzymanie odpowiedniego poziomu cukru we krwi oraz zadbać o właściwą pielęgnację i higienę stóp.
Warto wiedzieć, że z cukrzycą da się żyć. Należy tylko zwracać większą uwagę na niektóre rzeczy. Warto też być przygotowanym do tego jak poradzić sobie z hipo czy hiperglikemią. Jednak duże znaczenie w przebiegu choroby ma okazywane wsparcie dla podopiecznego i zachęcanie go do tego, aby jak najwięcej czynności wykonywał sam.
Małgorzata Śluga
