Specyficzną cechą zaburzeń somatycznych jest ciągłe uskarżanie się pacjenta, osoby starszej na dolegliwości fizyczne ( somatyczne ) oraz ciągłe żądanie następnych badań , pomimo iż badania , które zostały wykonane wcześniej nie wykazały podstaw do tego , aby występowały zgłaszane dolegliwości.
Starość często kojarzy się z chorobą , a wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia dolegliwości zdrowotnych. Pojawiają się choroby serca , nowotwory i choroby zwyrodnieniowe. Problem ten dostrzegają specjaliści , osoby starsze oraz osoby z ich najbliższego otoczenia czyli członkowie rodziny i opiekunowie. Jednak sposób podejścia do tego problemu jest zupełnie inny u profesjonalistów i u samych zainteresowanych.
To , jak osoba starsza traktuje swoją chorobę , jakie przypisuje jej znaczenie , w dużym stopniu będzie decydowało o jej samopoczuciu i zachowaniu zarówno w stosunku do choroby i jej leczenia , jak i w stosunku do innych ludzi. Reakcje psychologiczne , które pojawiają się w odpowiedzi na fakt wystąpienia dolegliwości są w znacznym stopniu niezależne od rodzaju jednostki chorobowej. Takie reakcje jak lęk ,smutek ,zaprzeczenie chorobie , rezygnacja i niechęć do leczenia mogą pojawić się zarówno przy zaostrzeniu choroby wieńcowej , w przypadku choroby nowotworowej jak i przy postępującej utracie słuchu . Wiele czynników wpływa na to , w jaki sposób osoba starsza będzie reagowała na swoją chorobę.
Najważniejsze to:
- czas wystąpienia choroby – inna będzie sytuacja osoby , u której choroba zaczęła się wcześniej i to pozwoliło jej na przystosowanie się i rozwinięcie sposobów radzenia sobie z nią a inna osoby , której choroba jest zależna od procesu starzenia się i na ten czas przypada jej zaostrzenie.
- przebieg choroby
- nagłe i intensywne narastanie objawów , lub stopniowe i łagodne pojawianie się ich
- iczba chorób i uporczywość dolegliwości z nimi związanych.
- intensywność zmian w życiu , jakie choroba pociąga za sobą np. konieczność operacji , zmiana trybu życia.
- stopień w jakim choroba ogranicza samodzielność i niezależność osoby starszej.
Wymienione czynniki dają tylko wstępny obraz sytuacji osoby chorej. O tym jakie choroba będzie miała znaczenie dla osoby starszej i jak będzie na nią reagowała decydują też inne czynniki np. wcześniejsze doświadczenia danej osoby , jej ogólne nastawienie do świata i ludzi , cechy charakteru , wsparcie społeczne. Dlatego też można wskazać kilka różniących się między sobą sposobów traktowania własnej choroby. Najczęściej postrzegana jest jako zagrożenie, przeszkoda , krzywda , strata , kara , korzyść , ulga czy wartość.
Osoby , które chorobę postrzegają jako zagrożenie widzą ją jako coś przez co można stracić to co jest ważne i potrzebne w życiu oraz coś co sprawi ,że będzie ono gorsze i trudniejsze. Chory traktujący chorobę jako zagrożenie częściej zmaga się z lękiem , obawami , zdenerwowaniem , przerażeniem . Pojawia się też bezradność , wycofanie , złość lub agresja. Zagrożenie spowodowane chorobą prowadzi do dwóch odmiennych reakcji . U niektórych osób nasilenie lęku może być tak duże , że spowoduje nieświadome unikanie problemu prowadzące nawet do zaprzeczenia chorobie . Inni natomiast , którzy często odczuwają lęk przed chorobą i jej konsekwencjami mobilizują się do podjęcia leczenia i stosowania się do zaleceń lekarskich.
Kiedy choroba postrzegana jest jako przeszkoda, objawy choroby traktowane są głównie jako utrudnienia w dotychczasowym życiu. Pojawienie się oznak choroby i świadomość jej konsekwencji może być przyjmowane z dużym niezadowoleniem przez osoby ,które dotychczas cieszyły się dobrym zdrowiem. Nie wszyscy mogą się pogodzić z obecnością choroby i związanych z nią ograniczeń , dlatego bagatelizują objawy , pomniejszają je lub nawet ukrywają . Może pojawić się niechęć do pójścia do lekarza oraz korzystania z pomocy innych .
Osoby, które zdane są na opiekę innych , starają się o to , aby nie być dla nich nadmiernym obciążeniem . Traktują swoją osobę jako utrudnienie czy komplikację w życiu opiekunów. Taki senior też będzie bagatelizował objawy, pomniejszał swoje cierpienie, starał się nie sprawiać problemów.
Choroba może być także postrzegana jako krzywda lub strata , czyli coś co sprawiło , że jakość życia się pogorszyła , nie można prowadzić życia takiego jakiego by się chciało. Często towarzyszy temu poczucie, że życie niesprawiedliwie traktuje daną osobę i zsyła krzywdy , które są niezasłużone podczas , gdy innym wiedzie się dobrze a choroby i cierpienia zostały im oszczędzone. Charakterystycznym zachowaniem w takiej sytuacji będzie rozgoryczenie , żal i smutek , ale także złość i wrogość ,która może być skierowana w zupełnie przypadkowe osoby .
Jeżeli chorobę traktujemy jako konsekwencję postępowania człowieka w życiu wówczas mówimy o chorobie jako karze. Może ona dotyczyć sfery zdrowotnej lub innych obszarów życia , które często związane są z ważnymi wyborami moralnymi , poczuciem ,że postępowało się w stosunku do innych niewłaściwie , nieetycznie lub niezgodnie z przykazaniami religijnymi. W tym przypadku choroba rozpatrywana jest jako element całego życia. Często dotarcie do takiego rozumienia choroby jest bardzo trudne , ponieważ dotyczy bardzo osobistych , często głęboko skrywanych doświadczeń osobistych . Jednak traktowanie własnej choroby jako kary za coś może mieć poważne konsekwencje psychologiczne i zdrowotne .
Traktowanie choroby jako ulgi lub korzyści to podobne podejścia. Ich wspólnym elementem jest to ,że dzięki chorobie człowiek może uzyskać coś co jest dla niego pozytywne i pożądane. W obu przypadkach można zaobserwować zmniejszenie motywacji do leczenia, brak postępów w leczeniu lub nasilenie objawów. W przypadku traktowania choroby jako ulgi w wielu sytuacjach wystąpienie dolegliwości zdrowotnych jest pretekstem do tego , aby zrezygnować z nieprzyjemnych obowiązków i zadań, które dawno przestały sprawiać przyjemność. O korzyściach , czy też zyskach z choroby mówimy wtedy , gdy za jej przyczyną człowiek może osiągnąć coś dodatkowego , co nie byłoby możliwe bez choroby . W przypadku osób starszych na pierwszym miejscu pojawiają się korzyści o charakterze społecznym ,czyli zyskanie zainteresowania bliskich. W sytuacji, gdy senior ma mniej powodów do dumy i uzyskania uznania ze strony innych, opowiadanie o chorobie i cierpieniu z nią związanym może zaspokoić potrzeby psychologiczne.
Kiedy chorobę postrzegamy jako wartość, to jest jej przypisywane dodatkowe pozytywne znaczenie, które ma wpływ na sposób widzenia siebie i świata. Dotyczy to osób głęboko wierzących , dla których cierpienie i doświadczenia z chorobą mogą nabierać znaczenia religijnego, jak i tych u których choroba przyczyniła się do lepszego zrozumienia siebie czy nawiązania głębszych relacji z bliskimi.
Jak widać w powyższym opisie , u osób starszych można zaobserwować kilka charakterystycznych podejść do choroby. Pociągają one za sobą określone reakcje emocjonalne i sposoby zachowania wobec choroby i leczenia. Można zauważyć, że ta sama reakcja emocjonalna np. przygnębienie czy złość albo to samo zachowanie mogą mieć zupełnie inne podłoże. Dlatego w każdym przypadku właściwe postępowanie opiekuna będzie opierało się na rozmowie z chorym i zrozumienie jego podejścia do choroby. To pozwoli na znalezienie odpowiedniego sposobu działania , dopasowanego do konkretnej osoby. W każdym przypadku kluczem do dobrej opieki jest dopasowanie oferowanego wsparcia do potrzeb seniora.
Należy określić jakie rodzaje wsparcia są potrzebne danej osobie:
- instrumentalne i rzeczowe np. dobra materialne
- pomoc finansowa
- informacyjne, czyli dostarczanie takich informacji , które pomagają lepiej zrozumieć.
Autor: Małgorzata Śluga
