Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (numer projektu UD80), który wprowadza fundamentalne zmiany w zakresie praw osób z niepełnosprawnościami. Kluczowym założeniem projektu jest zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji. Planowane zmiany mają dostosować polskie prawo do międzynarodowych standardów oraz realizować założenia krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030. Przyjęcie projektu przez rząd planowane jest na II kwartał 2025 roku.
Cele projektowanej ustawy
Głównym celem projektowanej ustawy jest wprowadzenie modelu wspieranego podejmowania decyzji zamiast dotychczasowego ubezwłasnowolnienia. Ma to na celu dostosowanie polskiego prawa do standardów międzynarodowych, w tym Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 roku. Nowe przepisy mają potwierdzić podmiotowość osób z niepełnosprawnościami i zapewnić im wsparcie w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych.
Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030
Projekt ustawy wpisuje się w realizację krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030. Strategia ta zakłada wprowadzenie modelu wspieranego podejmowania decyzji jako alternatywy dla ubezwłasnowolnienia. Formy zastępczego podejmowania decyzji będą stosowane jedynie w przypadkach, gdy nie będzie możliwe ustalenie woli danej osoby.
Likwidacja pojęcia „osoby ubezwłasnowolnionej”
W myśl projektowanego art. 12 Kodeksu cywilnego, osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie będą miały zdolności do czynności prawnych, a osoby małoletnie powyżej 13. roku życia będą miały ograniczoną zdolność do czynności prawnej. Zasada ta eliminuje pojęcie osób ubezwłasnowolnionych całkowicie i częściowo, zastępując je modelem wspieranego podejmowania decyzji.
Kurator wspierający i reprezentujący
Projekt ustawy wprowadza dwa typy kuratorów: wspierającego i reprezentującego. Kurator wspierający będzie pomagał osobie pełnoletniej w prowadzeniu spraw, przy czym osoba ta zachowa pełną autonomię decyzyjną. Kurator reprezentujący natomiast będzie działał w imieniu osoby w sytuacjach wymagających intensywniejszego wsparcia, ograniczając jej zdolność procesową w określonych sprawach. Kuratorzy będą ustanawiani przez sąd na określony czas, nie dłuższy niż 5 lat.
Umowa asysty prawnej
Projekt ustawy określa również zasady zawierania umowy asysty prawnej. Istotą tej umowy będzie udzielenie wsparcia w wykonywaniu zdolności do czynności prawnych przy prowadzeniu określonych w umowie spraw. Umowa ta będzie zawierana w formie pisemnej, aby zabezpieczyć interesy obu stron.
Pełnomocnictwo rejestrowe i medyczne
Projekt przewiduje wprowadzenie pełnomocnictwa rejestrowego, które umożliwi dokonywanie czynności prawnych w imieniu mocodawcy zarówno w sferze majątkowej, jak i osobistej. Pełnomocnictwo to będzie sporządzane w formie aktu notarialnego i wpisywane do Rejestru Pełnomocnictw. Dodatkowo, projekt przewiduje pełnomocnictwo medyczne, które będzie aktywowane natychmiast po utracie przez pacjenta zdolności decyzyjnych, co jest kluczowe w nagłych sytuacjach medycznych.
Etap legislacyjny
Projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Planowany termin przyjęcia projektu przez rząd to II kwartał 2025 roku. Zmiany te mają na celu nie tylko dostosowanie polskiego prawa do międzynarodowych standardów, ale również poprawę jakości życia i ochronę praw osób z niepełnosprawnościami w Polsce.
